Zmiany dotyczyły m.in.:

  • - sprawowania Liturgii Św. i innych nabożeństw wg ksiąg wydanych po 1654 roku (a nie wg starych)
  • - nowej pisowni Imienia Jezus - Iisus (a nie Isus)
  •  - czynienia znaku krzyża trzema palcami (a nie dwoma)
  • - używanie również krzyża czteroramiennego (a nie tylko ośmioramiennego)
  • - używanie w Liturgii Św. pięciu prosfor (a nie siedmiu. Prosfora - chleb ofiarny)
  • - trzykrotne polanie głowy przy chrzcie św. ( a nie trzykrotne zanurzenie)
  • - odbywanie procesji w kierunku przeciwnym do "ruchu" słońca (a nie zgodnie z nim).
  • - trzykrotne powtarzanie Alleluja (a nie dwukrotne).

oblicza cerkwi 02Reforma ta, wg staroobrzędowców (zwanych też starowiercami, starowierami, czy raskolnikami) przerywała ciągłość tradycji , a tym samym poddawała w wątpliwość poczucie wyjątkowości narodu rosyjskiego posłanego przez Boga do ochrony przed skażeniami jedynej, prawdziwej wiary. oblicza cerkwi 03Cerkiew rosyjska już od upadku Konstantynopola rościła sobie pretensje do przejęcia religijnej i politycznej pozycji Bizancjum. Powstały w Cerkwi rosyjskiej rozłam został "zatwierdzony" i przypieczętowany klątwą soboru rzuconą w 1666 roku na zwolenników starych obrzędów (zdjęta została dopiero w 1971 roku). Rozpoczęły się krwawe prześladowania, które dotknęły starowierców zarówno ze strony władzy państwowej jak i Cerkwi. Uciekający wyznawcy starej wiary tworzyli większe skupiska w tych regionach, gdzie ludność cieszyła się zawsze większą wolnością i niezależnością (m. in w północnej części kraju od Wysp Solowieckich po Jezioro Onega i Nowogród a także na Syberii, nad Donem, w okolicach Astrachania i rzeki Kama oraz w Moskwie). Osiedlali się także na terenach dzisiejszej Bułgarii, Rumunii, Ukrainy, Białorusi, Niemiec, Austrii, Turcji, Finlandii a także obydwu Ameryk. W drugiej połowie XVIII wieku znaleźli schronienie w Rzeczpospolitej (ziemia sejneńsko - suwalska), gdzie z powodzeniem zajęli się gospodarką leśną i rybołówstwem. Niepodległe Państwo Polskie uznało w 1928 roku wyznanie rejestrując je jako "Wschodni Kościół Staroobrzędowy nie posiadający hierarchii duchowej" Do dzisiaj, na terenie naszego kraju zamieszkuje ok. 1000 staroobrzędowców, głównie na Mazurach ziemi suwalsko - augustowskiej, gdzie głównym ich centrum są Suwałki - siedziba Naczelnej Rady Staroobrzedowców.

oblicza cerkwi 04Na wystawie prezentowane są ikony, duży drewniany krzyż procesyjny, oraz metalowe przedmioty kultu - plakiety, dyptyki, tryptyki, poliptyki i krzyże. Ekspozycję uzupełnia plansza informacyjna z obszernym materiałem dotyczącym historii, religii i sztuki starowierów. Najliczniejsza grupę (i najbardziej charakterystyczną dla starowierów) na ekspozycji stanowią ikony. Ikony, nazywane często "bogami" uważane są przez starowierów za największą świętość, za relikwie niemal. Nimi wypełnione jest niebo. Starowierzy cztery razy dziennie modlą się przed nimi. Mogą je pisać tylko mężczyźni. Ikony starowierców cechuje szczególna staranność wykonania, zgodność z dawnymi kanonami i ascetyczne piękno przedstawianych postaci. Ikon nie dotyka się gołymi rękami, nie można ich zawieszać (wbijając w nie gwoździe) na ścianie - należy ustawiać je na półkach zamykanych szklanymi drzwiczkami. W pomieszczeniach gdzie się znajdują nie można pić alkoholu ani palić papierosów. Panuje powszechne przekonanie, że ikony "widzą i słyszą". Małżonkowie na czas współżycia przysłaniają ikony...

Staroobrzędowcy (podobnie jak wszyscy wyznawcy prawosławia), szczególną czcią otaczają Matkę Bożą, a jej wizerunki, znajdujące się w każdym domu są chyba najpopularniejszymi przedstawieniem ikonograficznymi. Na ekspozycji pokazujemy najczęściej wykonywane w warsztatach starowierców i szczególnie przez nich czczone : Włodzimierską i Kazańską Ikonę Matki Bożej oraz Ikony Arabskiej i Trójrękiej Matki Bożej. Te dwie, związane są wyłącznie ze środowiskiem starowierców.

Powstanie Ikony Matki Bożej Trójrękiej (jest to typ Matki Bożej Hodegetrii. Pod prawą ręką Bogurodzicy przedstawiona jest dłoń prawej, trzeciej ręki) związane jest z okresem ikonoklazmu i osobą św. Jana Damasceńskiego. Jak głosi tradycja, św. Janowi, żarliwemu obrońcy ikon, kalif, za namową cesarza Leona III kazał uciąć prawą dłoń i zawiesić ją na jednym z placów miasta. Na prośbę świętego kalif oddał mu dłoń. Po wieczornej modlitwie przed ikoną św. Jan udał się na spoczynek. Rano ujrzał, że jego ręka jest cała, bez śladów okaleczenia. Na pamiątkę tego cudu umieścił na ikonie prawą dłoń wykonaną ze srebra... Na wystawie prezentujemy też Ikony Zaśnięcia Matki Bożej (o jej popularności świadczy fakt, że wszystkie molenny - świątynie starowierców na terenie naszego kraju są pod wezwaniem Zaśnięcia), Opieki Matki Bożej (Pokrow), Smoleńskiej, Wszystkich Cierpiących Radość i wiele innych. Z ikon chrystologicznych, najpopularniejszym chyba przedstawieniem jest Mandylion - Zbawiciel Nie Uczyniony Ręką Ludzką. oblicza cerkwi 06Jest to oblicze Chrystusa na chuście, z nimbem w kształcie krzyża z greckimi literami, które znaczą "Jam Jest Który Jest" .Górne rogi chusty podtrzymują aniołowie. Oblicze Pana pozostało na płótnie po wytarciu przez Niego twarzy. W ten sposób, wizerunkiem i uzdrowieniem, Chrystus obdarował wierzącego, ciężko chorego Abgara - króla Edessy. Ta ikona będąca wzorcem dla wszystkich przedstawień Chrystusa, bardzo często umieszczana jest w zwieńczeniu ośmioramiennego krzyża i na ikonach metalowych. Prezentujemy też przedstawienia Chrystusa Pantokratora (Wszechwładcy) i Chrystusa tronującego w ikonie Deesis (Wstawiennictwo). Wśród ikon starowierców często spotykane są przedstawienia świętych: Mikołaja Cudotwórcy, Eliasza i Jana Chrzciciela. Na szczególną uwagę zasługuje XVIII wieczne przedstawienie proroka Eliasza zwanego "Panem Gromu" oraz ikony Anioł Pustyni. Jest to przedstawienie św. Jana Chrzciciela w postaci frontalnej, z dwoma wielkimi skrzydłami, nadającymi mu wygląd anioła. trzymającego w ręku kielich z Barankiem Bożym lub zwój z tekstem ewangelii św. Łukasza i Marka. Skrzydła wskazują, że na podobieństwo anioła został posłany, by dać świadectwo o Mesjaszu. Dużą grupę wśród prezentowanych stanowią ikony metalowe. Pojawiły się one na Rusi we wczesnych wiekach chrześcijaństwa. Starowiercy czcili je bez przerwy mimo zakazu ich używania, a w organizowanych przez siebie warsztatach wytwarzali wspaniałe dzieła sztuki charakteryzujące się precyzją wykonania, bogatą ornamentyką i pięknymi emaliowymi dekoracjami. Ikony te często zawieszano nad drzwiami pomieszczeń, używane były jako podróżne, a także umieszczano je na cmentarnych krzyżach. Prezentowane na wystawie ikony pochodzą ze zbiorów Muzeum Ikon w Supraślu, Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku i Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej, którym serdecznie dziękujemy za wypożyczenie i pomoc w realizacji wystawy

Wystawa czynna jest do 8 listopada 2007 roku
Autor wystawy: Tatiana Hołownia
Komisarz wystawy: Maria Łukaszewicz
Oprawa plastyczna: Michał Bogucki