Tymi słowami Tewje Mleczarza rozpoczyna się Skrzypek na dachu - słynny musical Josepha Steina, Jerry'ego Bocka i Sheldona Harnicka, jeden z najbardziej znanych w historii gatunku. Światowa premiera Skrzypka na dachu odbyła się 22 września 1964 roku w Imperial Theatre w Nowym Jorku. Spektakl przywołujący świat nieistniejącej już kultury jidysz w zmitologizowanej postaci, przedstawiający losy Tewje Mleczarza - niezwykłego Żyda z prowincjonalnego miasteczka rosyjskiego cesarstwa, odniósł ogromny, światowy sukces. Na Broadwayu wznawiany był dwukrotnie: w roku 1976 oraz 1981, zawsze w znakomitej obsadzie. W Polsce Skrzypek na dachu został wystawiony po raz pierwszy w Teatrze Muzycznym w Łodzi w 1983 roku, w reżyserii Marii Fołtyn. W roli Tewje Mleczarza wystąpił wówczas Bernard Ładysz. W rok później Skrzypka wystawił Teatr Wielki w Poznaniu w reżyserii Jana Maciejowskiego i scenografii Mariana Kołodzieja. Znakomite recenzje zyskała realizacja w reżyserii Jerzego Gruzy w Teatrze Muzycznym w Gdyni. Druga wersja spektaklu została zrealizowana w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1993 roku, z choreografią Emila Wesołowskiego i w scenografii Ryszarda Kaji. Jak dotąd Skrzypka na dachu wystawiono w szesnastu teatrach w Polsce. Spektakl jest nadal w bieżącym repertuarze Teatru Żydowskiego w Warszawie, Teatru Muzycznego w Łodzi, Teatru Muzycznego w Lublinie, Teatru Bagatela w Krakowie, Teatru Muzycznego w Poznaniu, Teatru Nowego w Słupsku i Teatru Rozrywki w Chorzowie.
Przygotowana przez Muzeum Teatralne w Warszawie oraz Muzeum Pojezierza Łęczyńsko- Włodawskiego wystawa prezentuje historię polskich inscenizacji musicalu, ale nie tylko. Jest także próbą przedstawienia autora Dziejów Tewje Mleczarza - tekstu będącego osnową granego na scenach całego świata (i sfilmowanego 1971 roku) musicalu oraz scenicznej historii jego utworu długo przed powstaniem Skrzypka na dachu. Dzieje Tewje Mleczarza są zbiorem ośmiu opowiadań klasyka żydowskiej literatury Szołem Alejchema pisanych w latach 1895-1914. Literacki Tewje Mleczarz ma swój pierwowzór - wspomina o nim córka Alejchema w swojej książce My Father, Sholom Alejchem. Był nim zaprzyjaźniony z rodziną Alejchema Żyd z Kijowa, sprzedawca nabiału, któremu pisarz nadał przydomek w jidysz "Der Milkhiger", co znaczy "mleczny" i jest odwołaniem się do łagodnej, "mlecznej" natury bohatera. Tewje - skromny bohater opowiadań Alejchema mieszka wraz z żoną Gołde i licznymi córkami w małym, żydowskim sztetł "...po tamtej stronie Bojarki, niedaleko Anatewki". Głęboko przywiązany do tradycji, żyje w czasie, kiedy jej zasady - zwłaszcza dotyczące rodziny i wspólnoty - powoli zanikają pod wpływem historycznych zmian. Córki bohatera sprzeciwiają się dawnym zasadom - najstarsza nie chce aranżowanego małżeństwa z bogatym rzeźnikim i wybiera ubogiego krawca Motla, druga poślubia rewolucjonistę, trzecia chrześcijanina. Tewje widzi rozpad dawnego życia, a jednak ze spokojem stara się przyjąć trudne koleje losu. Opowiadania Alejchema zapisane w formie monologów Tewjego zostały przerobione przez pisarza na dramat, który okazał się jego ogromnym osiągnięciem, zaś postać Tewje Mleczarza stała się popisową rolą aktorów teatru żydowskiego. Odtwarzali ją m. in. Zygmunt Turkow, Moris Szwarc i Joszua Bertonow. Według relacji prasowych z 1935 roku największym interpretatorem roli Tewjego był Rudolf Zasławski. Słynny żydowski aktor wystąpił w niej ponad 2000 razy. Na prezentowanej w Muzeum we Włodawie wystawie pokazujemy bogatą dokumentację scenicznych dziejów Tewje Mleczarza. W przestrzeniach sal wystawowych włodawskiego muzeum ekponujemy archiwalne afisze teatralne ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Instytutu Sztuki PAN, plakaty teatralne znakomitych grafików, w tym Andrzeja Pągowskiego, oraz sceniczne kostiumy i rekwizyty z warszawskiej realizacji Skrzypka na dachu. Szczególnie ważną część ekspozycji stanowią wyjątkowo pokazywane makiety oraz projekty kostiumów i dekoracji. Dużą ich część użyczyli Artyści - Anna Ekiert-Bobrowska, Barbara Ptak oraz Ryszard Kaja. Prace Ireny Biegańskiej, Marty Hubki, Jana Bernasia, Marcela Kochańczyka, Mariusza Napierały i Janusza Wiśniewskiego a także dokumentację fotograficzną spektakli prezentujemy dzięki uprzejmości Dyrekcji teatrów, w których wystawiano Skrzypka na dachu.
Muzeum Teatralne w Warszawie oraz Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego składają serdeczne podziękowania wszystkim osobom i instytucjom, które użyczyły obiektów i pomagały w realizacji wystawy.
Monika Chudzikowska
