W 1918 roku minęło 100 lat od początków powrotów ludności wysiedlonej przez Rosjan podczas I woj. św. Zjawisko to z rosyjskiego nazwano bieżeństwem. Masowe wysiedlenie  dotyczyło ludności z ówczesnych terenów zachodnich guberni Imperium Rosyjskiego (Podlasie, Polesie, Lubelszczyzna, Chełmszczyzna, Galicja) zajmowanych przez armię niemiecką i austro-węgierską w 1915 roku.

Armia rosyjska, wycofując się z tych ziem, realizowała taktykę tzw. „spalonej ziemi” polegającej na zniszczeniu miast i wsi oraz wysiedleniu z tych terenów ludności z całym ich dobytkiem. Niektóre miejscowości zostały dosłownie zrównane z ziemią. Ci, którym udało się pozostać, zostali z niczym.

Tysiące a nawet miliony mieszkańców w obawie przed Niemcami lub pod przymusem wojsk rosyjskich wyruszyły w głąb Rosji. Droga trwa wiele miesięcy, podczas której zginęło mnóstwo ludzi (w większości dzieci) z powodu wycieńczenia, odwodnienia, epidemii cholery, tyfusu i czerwonki. W tym czasie działania rozpoczęły polskie organizacje pomocowe. Doraźnie wspierali mieszkańcy mijanych miejscowości i miejsc gdzie bieżeńców osidlano.

Rewolucje – najpierw lutowa, która obaliła carat, potem październikowa, po której władze przejęli bolszewicy – i w ślad za nimi wojna domowa zagroziły życiu przesiedleńców. Wysiedlona ludność zaczyna więc wracać z powrotem w rodzinne strony. Trwa to nieraz kilka lat. Utrudnieniem w dostaniu się do domów były napięte stosunki polsko-sowieckie. Żeby dotrzeć do Polski, trzeba było zdobyć stosowne zezwolenia i dostać się na pociąg. Nie było to łatwe. Bieżeńcy najczęściej też nie mieli do czego wracać. Musieli wszystko odbudowywać od nowa.

Nikt nie jest w stanie stwierdzić jaka była dokładna liczba uchodźców, mówi się                 o ponad 3 mln. osób, z których tylko 2/3 powróciło do swych domów. Z ustalonych danych Białorusini i Ukraińcy stanowili 67,5% wszystkich bieżeńców, 13,2% Polaków, 6,7% Żydów, 4,9% Łotyszów i 8% innych narodowości, głównie Ormian, Litwinów i Estończyków. Było to pierwsze tak masowe uchodźstwo w czasach nowożytnych.

 

Wystawa przygotowana  z archiwalnych zdjęć i dokumentów pochodzących z lat 1909-1923 udostępnionych przez Fundację im. Księcia Konstantego Ostrogskiego,  relacji prasowych, zdjęć z Albumu Saljańskiego z 1915 r., a także fotografii ze zbiorów Pana Tomasza Stańczuka oraz zdjęć i relacji Pana Adama Panasiuka zebranych z terenu Woli Wereszczyńskiej.

Czas ekspozycji: 29 września 2018 r.– 31 sierpnia 2019 r.