Wystawa oparta jest w całości na materiale ikonograficznym pochodzącym z „Księgi Pamięci Włodawy i okolic" wydanej przez organizację ziomkostwa Włodawy w Izraelu w 1974 r. Eksponowane fotografie obejmują okres od początku XX w. do 1939r. i okres okupacji 1939-1944. Tematycznie całość wystawy ujęta jest w siedmiu zagadnieniach stanowiących jednocześnie wyodrębnione działy ekspozycji. Każdy dział jest wyraźnie zaakcentowany poprzedzającą tablicą tekstową z podstawowymi, zwięzłymi informacjami dotyczącymi poszczególnych zagadnień.
I Fragmenty miasta zamieszkiwane przez ludność żydowską i obiekty związane z funkcjonowaniem Kahału (gminy żydowskiej)
W okresie do 1939 r. we Włodawie istniała Wyznaniowa Gmina Żydowska licząca ok. 7 tys. osób. Skupiała ona Żydów z terenu miasta i sąsiednich gmin wiejskich (Hańsk, Sobibór, Wyryki i gmina Włodawa). Na jej czele stał Zarząd w składzie 8 osób piastujących swe mandaty z wyboru oraz z urzędu rabin Włodawy.
We Włodawie Żydzi zamieszkiwali obszar obejmujący Rynek i jego okolice, dalej w kierunku na zachód ulice Wyrykowska (dziś 1000 lecia PP), Solna (dziś Czerwonego Krzyża), Okunińska, Furmańska, Kotlarska, Kozia (dziś Hołoda), Błotnia (dziś nie istniejąca), aż do Chełmskiej. Żydzi włodawscy dysponowali własną , wybudowaną w 1764 r. synagogą, mniejszym budynkiem do codziennych modłów, oraz trzema cmentarzami (w tym dwoma zamkniętymi).
II Postacie i sylwetki Żydów włodawskich
Społeczność żydowska, żyjąca w diasporze, olbrzymią wagę przykłada do zachowania swojej odrębności religijnej i tradycji narodowych. Dla ich podtrzymywania, przestrzegania, oraz rozwiązywania bieżących problemów każda tradycyjna gmina żydowska, a do takich należała też gmina włodawska, wymagała pewnej liczby pracowników spełniających wszystkie funkcje rytualne (rabini, rzezacy, kantorzy itp.), oraz pracowników pomocniczych (szames – woźny, mełamed – nauczyciel w szkole religijnej, sofer – pisarz przepisujący zwoje „Tory" itp.).
III Działalność polityczna Żydów związana z nurtem syjonistycznym
Wśród Żydów ciągle żywe były idee odtworzenia własnego państwa. Stąd też na przełomie XIX i XX w. powstało wiele organizacji politycznych stawiających sobie za cel popularyzację i realizację tej idei, a także reprezentowanie interesów politycznych ludności żydowskiej.
We Włodawie w okresie międzywojennym, w różnym czasie, funkcjonowały oddziały sześciu żydowskich organizacji politycznych. Były to:
- Centralna Organizacja Żydów Ortodoksów „Agudas Israel" od 30.VI.1932 r.
- Organizacja Syjonistów Rewizjonistów w Polsce od 31.XII.1932 r.
- Organizacja Syjonistyczna w Polsce od 30.X.1935 r.
- Związek Syjonistów Państwowców od 6.XI.1934 r.
- Organizacja Syjonistów Żydów Religijno-Ortodoksyjnych „Mizrechi" w Polsce od 9.VIII.1935 r.
- Żydowska Ortodoksyjna Organizacja Robotnicza „Poale Agudath Israel" od 24.VII.1935 r.
Na terenie Włodawy nie przejawiały one zbyt aktywnej działalności. Pewną rolę odgrywały jedynie w krzewieniu idei syjonistycznych wśród ludności żydowskiej.
IV Działalność społeczna prowadzona na rzecz miasta i własnego środowiska
Znacznie aktywniejsza od politycznej była działalność społeczna w środowisku Żydów włodawskich. Mieli oni swoich przedstawicieli w Radzie Miejskiej. Funkcjonowały również cechy rzemieślnicze i związki zawodowe. Najbardziej widoczne na terenie miasta były jednak organizacje charytatywne:
- Żydowskie Towarzystwo Pomocy Chorym „Lineas Hacedok" istniejące od 1928 r.
- Centralne Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi i Sierotami Żydowskimi – oddział we Włodawie od 20.X.1936 r.
Szczególną aktywnością wyróżniało się Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi i Sierotami. Opiekowało się ono i udzielało pomocy najbiedniejszym dzieciom w wieku od 7 do 15 lat. W budynku gminy żydowskiej prowadziło ochronkę, organizowało tym dzieciom wypoczynek itp. Ponadto w szerokim zakresie udzielało pomocy materialnej, a także innych świadczeń, dla biednych w większości kupców i rzemieślników żydowskich. Działalność ta realizowana była głównie przez gminę i Żydowską Kasę Bezprocentową.
V Działalność kulturalno-oświatowa wśród ludności żydowskiej
Różnorodna i wielokierunkowa była działalność kulturalno-oświatowa w środowisku Żydów włodawskich. Już w 1930 r. Żydowskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe „Tarbut" zorganizowało kursy języka hebrajskiego. Z czasem rozwinęły się one i przekształciły w Żydowską Prywatną Szkołę Towarzystwa „Tarbut". Natomiast nauczaniem religii wśród najbiedniejszych dzieci zajmowała się Religijna Szkoła „Talmud-Tora" utrzymywana przez gminę żydowską. Działalność kulturalna to w głównej mierze amatorskie przedstawienia teatralne, dyskusje literackie oraz czytelnictwo oparte o prywatną wypożyczalnię książek. Zajęcia sportowe prowadzone były przez istniejący od 1926r. Żydowski Klub Sportowy „Makabi", przy którym przez pewien czas istniała także żydowska orkiestra „Bejtar".
VI Martyrologia Żydów włodawskich w latach okupacji
Od pierwszych dni okupacji ludność żydowska poddana została prześladowaniom i narastającym aktom terroru. Już w 1939 r. nałożono na gminę żydowską wysoką kontrybucję pieniężną, wszystkim Żydom nakazano nosić specjalne opaski i pozamykano żydowskie sklepy i warsztaty rzemieślnicze. Od 1940 r. zaczęto grupować ludność żydowską w gettach. We Włodawie zlokalizowane ono było między ulicami: Wyrykowską, Okunińską i Furmańską. Przebywało w nim ok. 9 tys. Żydów zatrudnianych przez okupanta m.in. przy morderczej pracy nad osuszaniem Krowiego Bagna i Stawu Włodawskiego oraz przy regulacji rzek Tarasienki i Włodawki. Wielu z nich zginęło na skutek chorób, wycieńczenia i niedożywienia.
W 1943 r. getto włodawskie zostało zlikwidowane, a pozostałych jeszcze przy życiu Żydów wymordowano w obozie zagłady w Sobiborze.
VII Żydzi w ruchu oporu przeciwko niemieckim okupantowi
W zdecydowanej większości prześladowani przez okupanta Żydzi biernie podporządkowali się swojemu losowi. Nie znaczy to jednak, że wszyscy tak postępowali. Wielu Żydów uciekło przed prześladowaniami i ukrywało się w okolicach Włodawy, a niektórzy włączali czynnie w walkę zbrojną z okupantem.
Najbardziej znanym przykładem czynnego oporu było zorganizowanie powstania w hitlerowskim obozie zagłady w Sobiborze w dniu 14 października 1943r. zakończonego masową ucieczką przebywających tam więźniów. Doprowadziło ono w konsekwencji do zaprzestania działalności i likwidacji obozu.
Wystawa uzupełniona jest cytatami z poematu Icchaka Kacenelsona - „Pieśń o zamordowanym narodzie żydowskim" w tłumaczeniu Jerzego Ficowskiego:
„Słów Tory już nie usłyszysz, to wszystko już przeminęło..."
„Pamiętasz wszystko... wiem, że pamiętasz na wieczność całą...
Ja też pamiętam! A tak się boję, że czas nastanie kiedy zapomnę."
„Słońce wschodzi co dzień nad każdym małym miasteczkiem
Już nigdy nie spotka Żyda – czy w Polsce, czy gdzieś na Litwie
Jasnego starca, co w oknie psalmy odmawiał czy tego,
co do bóżnicy podążał, by się pogrążyć w modlitwie."
